کلات نادری

در حصار کوه هایی سر به فلک کشیده، مسیری سخت، هادی دژهای نفوذ ناپذیریست که غبار تاریخ را بر جداره های خود به دوش می کشند.

کلات نادری، شهری است خوش آب و هوا، که در دل کوه های هزار مسجد واقع شده است و توسط جاده ای کوهستانی از مشهد قابل دسترس می باشد. نام کلات به معنی قلعه و برج و بارو است و قصر خورشید آیینه سبک معماری بناهای تاریخی واقع در کلات نادری می‎باشد که هویتش را از نادر شاه افشار به ارث برده است. این سرزمین تاریخی  همچون دژهایی نفوذ ناپذیر برای نگه‎داری غنایم فتح هندوستان توسط نادر شاه افشار برگزیده شده بود.

مردمی از قومیت‎های متفاوت چون فارس‎ها، ترک‎‎ها و کرد‎ها جمعیت این آبادی را تشکیل می‎دادند، از این رو کلاتی‎های امروز به این سه قوم نسب می‎رسانند و به سه زبان با یکدیگر سخن می‎گویند. شغل بیشتر مردم در کلات نادری کشاورزی و باغداری است و زنان هنر خود را در قالی بافی به تصویر می‎کشند.

• چرا کلات نادری خاص است؟

 معماری خاص و طبیعت بکر منطقه جاذبه ای خاص را برای آن به ارمغان آورده است. مهم‌ترین یادگار نادر شاه افشار درکلات کاخی است به نام قصر خورشید که در راس زیبایی های آن جای دارد. همچنین دیگر جاذبه های گردشگری منطقه به شرح زیر می باشد:

1. کتیبه نادری در ورودی شهر کلات
2. مسجد کبود گنبد کلات نادری
3. قصر خورشید
4. برج های دیده بانی دربند ارغونشاه
5. دربند ارغونشاه
6. آبشار آبگرم کلات
7. آبشارهای زیبای قره سو
8. سد تاریخی شهر کلات نادری (بند نادری)

• معماری قصر خورشید

عمارتی فاخر در میان باغی بزرگ به شیوه باغ‎های ایرانی با تلفیقی از معماری ایران و هند به چشم می‎خورد. نادر شاه افشار از هنرمندان هندی جهت ساخت این بنای ارزشمند بهره برده است. بلندی بنا در گذشته 25 متر بوده است، اما امروزه به علت خرابی طبقه سوم ارتفاع کاخ بیش از 20 متر نیست.

قصر خورشید درسه طبقه احداث شده است. دارای پلانی هشت ضلعی یا هشت ایوان است که یک در میان با یکدیگر قرینه‎اند. در وسط این بنای هشت ضلعی برج استوانه‌ای مانند در دو طبقه قرار دارد که محل اقامت شاه و خانواده اش بوده‌ است. وصف طبقات کاخ به این صورت بوده است که:

1. طبقه زیرین که همان زیرزمین می‎باشد جایی مخوف و تاریک است که گفته‌اند یا جای نگهداری بخشی از خزاین نادر و یا زندانی برای مغضوبین درگاه بوده است.
2. طبقه اول آن ۸ ضلعی است، که آن را روی چهار ردیف پلکان به شکل هرم بر پا کرده اند، همچنین ورودی های کاخ،در اضلاع هشتگانه قرار دارد که به سالن اصلی کاخ منتهی می شود.
3. طبقه دوم یا هم کف، تالاری بزرگ در میان دارد و اتاق‌هایی در پیرامون. تالار با تزییناتی به شیوه بناهای صفوی آراسته و طلا کاری شده است.
4. طبقه سوم نیز گنبد استوانه‌ای بزرگی است که از 66 نیم ستون سنگی تشکیل یافته، بدین سبب در تمام بناهای تاریخی ایران یکتا و بی‌همتا ست. از کنار این گنبد مدور می‌توان باغ زیبای پیرامون قصر و نمای عمومی شهر کلات را تماشا کرد.

 این کاخ مجموعاً دارای ۱۲ اتاق است که در داخل اتاق‌ها نیز تزئیناتی از نقاشی و گچ‌بری با ریزه کاری‎های دقیق و متنوع به کار رفته است. همچنین تصاویری از شاهزادگان نادری بر روی دیوار‌ها نقش شده است که در میان آن‌ها نقوش زرین نیز دیده می‌شود.

زیبایی این عمارت بیشتر در آرایش نمای خارجی کنگره دار ساختمان است که در آن معماری مغولی – هندی به چشم می‎خورد. در وسط این بنا از سطح پشت بام برجى مدور با ترک‎هاى شبیه نیم ستون معروف به خیارى احداث شده است، اما در میان این منظره دلفریب آنچه بیش از همه جلب توجه می‌کند گنبد فیروزه‌ای رنگ مسجدی است که درست در محور قصر خورشید و چشم در چشم آن جای گرفته است. مسجد به صفت گنبد زیبایش "کبود گنبد" خوانده می‌شود. یادگاری است از دوره سلجوقیان (سده پنجم و ششم هجری).

عمارت خورشید در حال حاضر دارای سردابه‌ای متشکل از هشت فضای به هم پیوسته پیرامون آن و فضای آرامگاهی بر روی سکویی هشت ضلعی است که ایوانچه ها و اتاقک‌هایی آن را محصور کرده‌اند. ارتفاع بنا از کف سردابه تا زیر عرقچین گنبد خانه ۲۱٫۸ متر و مساحت بنا ۹۰۰ متر مربع در هر طبقه می‎باشد. 

•  دربند ارغونشاه

 تنگه‌ای است به نام دربند کلات که ورودی اولیه به شهرستان کلات از این مکان انجام می‌گرفته‌ است. همچنین به دروازه ارغونشاه نیز معروف می‌باشد. شهر کلات دارای دو ورودی اصلی به نام دربند ارغونشاه و دیگری تونل ورودی اولیه شهر که از سمت مشهد وارد کلات می‌شوند است. دربند ارغونشاه پلی آجری با برج‌های دیده بانی مستقر در اطراف آن می‎باشد. این پل آجری دارای سه دهانه می‌باشد و در گذشته ورود و خروج افراد توسط برج دیده بانی قابل کنترل بوده‌است. همچنین لازم به ذکر است برج و باروی کلات پیش از دوره نادر وجود داشته و به دستور او تجدید ساختمان شده است.

• کتیبه نادری

 کتیبه نادری سنگ نوشته ای به زبان  ترکی در مدخل دربند ارغون شاه در کلات نادری و پیش از آبادی دربند می باشد. اشعار به خط ترکی بر روی صخره بزرگی حک شده است. ارتفاع کتیبه از سطح رودخانه ۱۵ متر بوده و دارای ۲۴ بیت شعر ترکی است. اشعار متعلق به گلبن افشار از شاعران دربار نادر شاه افشار است. شعر در ستایش نادر می‎باشد و نوشته‎ها با حمد خدا شروع می‎شود و همچون دیگر آثار نادر با مرگ او ناتمام مانده است. حکاک این کتیبه کم‌نظیر در تاریخ اسلامی و ترکی شناخته شده نیست.

• آبشار ارتکند

طبیعتی بکر و زیبا که به بهشت گمشده مشهور است. ارتکند تنها ۱۸ کیلومتر با کلات نادری فاصله دارد. برای رسیدن به آبشار ارتکند ابتدا وارد جنگل انبوهی می ‌شویم که در سمت چپ آن رودخانه ‌ای با آبشارهایی زیبا به چشم می‌ خورد. پس از عبور از جنگل و دره ای زیبا به غاری می رسیم که در سوی دیگرش آبشار ۱۰ متری ارتکند قرار گرفته است. دقت داشته باشید که راه دسترسی به آن دشوار است و بهتر است صبح زود را برای حرکت انتخاب کنید تا بتوانید نهایت بهره را طبیعت زیبا ببرید و به موقع برگردید. در واقع حدود یک ساعت و چهل دقیقه در هر سمت از مسیرتان پیاده روی در پیش خواهید داشت.

• آبشار قره سو

آبشار قره‌سو در جنوب غربی شهرستان کلات نادری واقع شده است که آب و هوایی خنک و ییلاقی دارد. قره ‌سو واژه ای است ترکی و به معنی “آب سیاه” است و چون بستر و کف رودخانه را سنگ های سیاه پوشانده است، وقتی آب روی آنها حرکت می‎کند مسیر رودخانه سیاه دیده می شود. آب قره‌سو بسیار گوارا می‎باشد تا جایی که حتی نادر به سبب این که از کیفیت آب کلات رضایت نداشته‌ است دستور می‌دهد آب کاخ خورشید را از قره‌سو تأمین کنند. آن‎ها یک شبکه مهندسی شده و خارق العاده طراحی کردند که به وسیله لوله های سفالی به قطر50 سانتی متر آب را به کاخ منتقل می کردند. امروز بقایای این لوله ها قابل مشاهده است.

 قره‌سو در ۱۰ کیلومتری جنوب غربی کلات نادری واقع شده و در دل پیچ و خم‌های خود ۸ آبشار زیبا را جای داده‌است. بر دیوارهای دره  نردبان‌ های فلزی نصب شده تا مسیر رفت ‌وآمد به آبشار را برای گردشگران آسان تر سازند. شما باید هشت نردبان را طی کنید تا به سرچشمه این آبشار زیبا برسید.

• برای دیدن کلات نادری کی سفر کنیم؟

بهترین فصل برای سفر به کلات نادری نیمه دوم بهار و تابستان است. زمستان کلات برای مسافران بسیار سرد و نامناسب است. در اوایل بهار و پاییز نیز اگرچه هوا خوب است، اما گاه باران‌های سیل‌آسایی می‌بارد که برخی‌شان تا یک هفته ادامه پیدا می‌کند.

• چگونه به کلات نادری برویم؟

از مشهد یک جاده آسفالته دوطرفه که البته گردنه‌های زیادی دارد و مستلزم دقت در رانندگی است، شما را به کلات نادری می‌رساند. اگر خودروی شخصی ندارید، باید به میدان «بار نوغان» در شمال مشهد بروید. در آنجا از هنگام طلوع آفتاب تا غروب آفتاب اتوبوس و خودروهای سواری مسافران را به کلات می‌رسانند. مدت زمان این سفر با خودروی سواری حدود ۲٫۵ ساعت و با اتوبوس بین سه تا چهار ساعت است. جاده مشهد – کلات یکی از زیباترین جاده‌های استان خراسان رضوی است.

راه‌های طبیعی ورود به شهر که محلی‌ها به آن "دربند"  می‌گویند سخت و صعب العبور هستند. یکی که از همه فراخ‌تر است، دربند ارغونشاه نام دارد و آن را رودخانه‌ای به نام "ژرف رود" از میان کوه‌ها گشوده است. در دهه‌های اخیر،  تونلی در کنار دربند ارغونشاه ساخته‌اند که راه ورود به شهر را کوتاه‌تر و آسان‌تر کرده است.